“İstifham Etmek” Ne Demektir? Tarihsel Arka Planı ve Güncel Tartışmalar
Kelimede Bir Yolculuk: Tanım ve Köken
İstifham kelimesi, Arapça ’istifhām kökünden Türkçeye geçmiş olup “sorgulama”, “anlamak için soru sorma” anlamlarını taşır. :contentReference[oaicite:0]{index=0} Türkçede genellikle “cevap beklemeyen soru sorma sanatı” ya da “soru biçiminde ifade edilip karşılık beklememe” anlamında edebi bir terim olarak da kullanılır. :contentReference[oaicite:1]{index=1}
Bu bağlamda “istifham etmek” ifadesi, yalnızca bilgi edinme amaçlı sorular sormaktan öte, bir duygu, düşünce ya da durumu güçlendirmek, muhatabı düşündürmek için yapılan soruları da içerir. Bu bakımdan, “istifham etmek” basit bir soru sormak eyleminden daha fazlasıdır: mesajın anlamını pekiştirme, okuyucu ya da dinleyici üzerinde etki bırakma amacı taşır.
Tarihsel Arka Plan: Söz Sanatı ve İstifhamın Kullanımı
Edebi gelenekte, özellikle Divan edebiyatı ve halk şiiri ortamında, istifham sıklıkla karşılaşılan bir söz sanatıdır. Örneğin bir şair, “Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki fedâ?” gibi bir dizeyle, siyasi ya da toplumsal bir duyguya dikkat çekerken aslında cevabı bildiği, hatta muhatabının da bildiği bir soruyu biçim olarak kullanır. :contentReference[oaicite:2]{index=2}
Bu kullanım, sadece şiirde değil hitabet sanatında da yer bulmuştur. Eski metinlerde, dinî ya da edebî sohbetlerde muhataba doğrudan “niçin?” ya da “neden?” sorusu yöneltmeden, soru formundaki ifadelerle duygunun ya da düşüncenin altı çizilir. Zamanla bu kullanım, modern yazılı ve sözel anlatı içinde de yerleşmiş; edebiyat kadar gündelik konuşma ve reklam dilinde de rastlanır. [1]
“İstifham Etmek” Günümüzde: Akademik Tartışmalar ve Uygulamalar
Günümüzde, dilbilim ve edebiyat çalışmaları istifham terimini sadece klasik söz sanatı bağlamında değil, retorik soru kullanımı olarak da inceliyor. Bu bağlamda “cevap beklenmeyen soru” kavramı ön plana çıkıyor.:contentReference[oaicite:4]{index=4}
Akademik makalelerde, istifhamın üç başlıca işlevinden bahsediliyor:
– Duygu ve düşünceyi pekiştirme: Soruya cevap aramak değil, onu sahiplenmek.
– Okuyucu veya dinleyiciyi düşünmeye yönlendirme: “Gerçekten böyle mi?” diye hissettirme.
– Metni ya da konuşmayı daha dinamik hale getirme: Soru formu, vurguyu artırır.
Dilbilimsel olarak incelendiğinde, istifhamın türleri de çeşitleniyor: örneğin mecazi istifham (cevap beklenmeyen, metaforik soru), istifham-ı inkârî (bir şeyi red etmede kullanılan soru formu) gibi alt sınıflar mevcut. [2]
Kullanım Alanları ve Etkisi
Günlük yaşamda, bir konuşma ya da yazıda “Bütün bunlar boşuna mı?” gibi bir ifade kullandığınızda aslında bir istifham etmek işlemi gerçekleştirirsiniz. Çünkü muhatabın cevabı sizce açıktır – fakat soruyla birlikte mesajın çarpıcılığı artar. Bu yönüyle hem yazılı hem sözlü iletişimde güçlü bir etkisi vardır.
Edebî metinlerde ise şair ya da yazar, okuyucuya doğrudan anlatmak yerine sorarak düşündürmeyi tercih eder. Bu da okurun metinle etkileşimini artırır, pasif alıcı olmaktan çıkarır.
Neden “İstifham Etmeyi” Düşünmeliyiz?
Bir yazar ya da konuşmacı olarak, metninize derinlik kazandırmak istiyorsanız, istifham etme tekniğini değerlendirebilirsiniz. Ancak dikkat edilmesi gerekenler: soru formu sırf soru olsun diye kullanılmamalı; amaca hizmet etmeli. Okuyucuyu düşünmeye, hissederek anlamaya yönlendirmeli.
Özetle, “istifham etmek” bir dil sanatı olmanın ötesinde, iletişim stratejisidir.
Sonuç Olarak
“İstifham etmek”, soru sorma eyleminin ötesinde bir sanat; anlamı derinleştirir, okuyucuyu aktif kılar, duygu ve düşünceyi pekiştirir. Tarih boyunca klasik edebiyattan modern dilbilime uzanan bir yolculuğu vardır. Günümüzde dilbilim ve edebiyat akademileri bu tekniği hem geleneksel bağlamında hem de retorik kullanım olarak ele alıyor.
Bu noktada şu soruları düşünmeye davet ediyorum:
– Sizce bir soru sorarak anlatılan düşünce, doğrudan ifade edilen düşünceden daha mı çarpıcı olur?
– Günlük iletişimde “cevabı açık sorular” kullanmak ne gibi etkiler yaratır?
– “İstifham etme” tekniğini bir yazınızda ya da konuşmanızda nasıl deneyimleyebilirsiniz?
Metin içinde geçen etiketler: #istifham #sözsanatı #retoriksoru #edebiyat #dilbilim
—
Sources:
[1]: https://yenisokegazetesi.com/haber/15289403/istifham-nedir-istifham-ne-demek-ve-istifham-sanati-nedir?utm_source=chatgpt.com “İstifham Nedir: İstifham Ne Demek ve İstifham Sanatı Nedir?”
[2]: https://www.nedemek.page/kavramlar/istifham?utm_source=chatgpt.com “istifham anlamı, istifham nedir | Ne Demek”