Hamsi Neden Az? — Karadeniz’de Hamsi Stoklarının Gerilemesinin Sebepleri
🕰️ Tarihsel ve Ekolojik Arka Plan
Hamsi (bilimsel adıyla Engraulis encrasicolus), yüzyıllardır Karadeniz ve çevresinde hem halk mutfağının hem de bölgesel balıkçılığın temel taşı olmuştur. Karadeniz, coğrafi yapısı nedeniyle dünya okyanuslarındaki balık stoklarına göre daha sınırlı bir su alışverişine sahip; bu da ekosistemin dış etkilere karşı daha kırılgan olmasına yol açıyor. ([DergiPark][1])
Geçmişte hamsi popülasyonları, mevsimsel göç ve üreme döngüsüne göre düzenli artış‑azalış gösterse de; 1970’lerden itibaren özellikle avcılık teknolojilerinin gelişmesi ve av baskısının artmasıyla stoklar üzerinde ciddi baskı oluşmaya başladı. ([DergiPark][1])
Çağdaş Sorunlar: Neden Hamsi Azalıyor?
Aşırı Avlanma ve Sürdürülebilirlik Sorunları
Hamsi, Karadeniz’de en çok avlanan türlerden biri. Ancak yapılan bilimsel değerlendirmeler, av baskısının sürdürülemez boyutlara ulaştığını ortaya koyuyor. Özellikle minimum avlanabilir boy sınırının altındaki bireylerin avlanması, popülasyonun yenilenmesini engelliyor. ([Haberler][2])
Bu durum, yalnızca birey sayısında düşüşe değil; aynı zamanda hamsilerin ortalama boyunun küçülmesine neden oluyor: Önceden tezgâhlarda 12–13 cm boylarında hamsiler görülürken; günümüzde genellikle 7–8 cm civarında bireyler görülüyor. Bu da türün biyolojik sağlığını ve sürdürülebilirliğini tehdit ediyor. ([Haberler][2])
İklim Değişikliği ve Deniz Suyu Sıcaklığındaki Artış
Son yıllarda küresel ısınmaya bağlı olarak Karadeniz’de su sıcaklığı artışı göze çarpıyor. Bu durum hamsinin doğal göç, beslenme ve üreme döngüsünü doğrudan etkiliyor. Hamsi, su sıcaklığı ve yağ oranı belli değerlere ulaşana kadar kıyılara göç etmeyebiliyor; sıcaklık artışı göçü geciktiriyor ya da yön değiştirtiyor. ([Akasyam][3])
Bazı araştırmalar, önümüzdeki yıllarda iklim değişikliğinin etkisiyle hamsi ve benzeri küçük pelajik türlerin dağılım alanlarının daralabileceğini, biyokütlelerinde ciddi düşüş olabileceğini öngörüyor. ([Frontiers][4])
Ekosistem Dengesindeki Bozulmalar: Kirlilik & Tür Değişimi
Deniz kirliliği, kirliliğe bağlı oksijen azalması, besin zincirinde bozulmalar gibi etkenler de hamsi popülasyonunu zayıflatıyor. Aynı zamanda, yabancı (invasif) türlerin Karadeniz’e adapte olmasıyla, hamsi gibi yerli türlerin rekabet gücü azalabiliyor. ([Türkiye Today][5])
Bu faktörlerin birleşimi nedeniyle, Karadeniz’de balık çeşitliliği ciddi oranda azaldı; eskiden 100’den çok türün bulunduğu sularda, artık yalnızca sınırlı sayıda avcı‑tüketici tür güvenle avlanabiliyor. ([Hürriyet Daily News][6])
Akademik Tartışmalar ve Değerlendirmeler
Akademik çevreler uzun yıllardır hamsi stoklarındaki dalgalanmaları izliyor. Bazı çalışmalar, hamsi krizinin yalnızca aşırı avlanma veya iklim değil; çok faktörlü bir kombinasyonun sonucu olduğunu savunuyor: av baskısı, ekosistem bozulması, besin zinciri değişiklikleri ve su sıcaklığı — hepsi bir arada. ([Academia][7])
Ancak bu analizlerde veri eksikliği ve istatistiksel yetersizlikler olduğu da belirtiliyor. Özellikle ticari av verilerinin, stokun gerçek durumunu yansıtmakta yetersiz kaldığı, sürdürülebilir yönetim için daha kapsamlı gözlem ve modellemelere ihtiyaç olduğu vurgulanıyor. ([Avesis][8])
Bazı güncel araştırmalar ise iklim değişikliğinin etkisini ön plana alarak, hamsinin gelecekte doğal dağılım alanının daralabileceği ve stokların daha fazla baskı altında kalacağı uyarısını yapıyor. ([SpringerLink][9])
Sonuç: Hamsi Kurtarılabilir mi?
Hamsi neden az sorusunun yanıtı, tek bir nedene indirgenemez. Aşırı avlanma, iklim değişikliği, su sıcaklığı artışı, ekosistem ve besin zinciri üzerindeki baskılar… Bunların hepsi iç içe geçmiş durumda. Ancak önemli olan, bu sorunların farkında olarak sürdürülebilir balıkçılık politikaları geliştirmek, av baskısını dengelemek, deniz ekosisteminin bütünlüğünü korumak ve uluslararası iş birliğiyle Karadeniz’in ortak sorumluluğunu üstlenmek.
Eğer bu yapılabilirse; uygun yönetim, koruma önlemleri ve ekolojik dengelerin gözetilmesiyle hamsi, eski bolluğuna dönmeyebilir belki — ama tamamen yok olmasının önüne geçilebilir.
[1]: “Untitled-1 [dergipark.org.tr]”
[2]: “Karadeniz’deki Hamsi Popülasyonu Tehlikede – Haberler”
[3]: “\”Karadeniz’in Akdeniz’leşmesi hamsi azlığına neden oluyor\””
[4]: “Evolution of Future Black Sea Fish Stocks under Changing Environmental …”
[5]: “Black Sea fish populations decline linked to climate change …”
[6]: “Fish species declining as Black Sea gets warmer – Türkiye News”
[7]: “Environmental Management Recent Changes of the Turkish Anchovy Fishery …”
[8]: “Stock assessment of the Black Sea anchovy | AVESİS”
[9]: “Present and future habitat shifts of the most important commercial fish …”